Framhaldsskóli
Almennur hluti
Námsbrautalýsingar
Framhaldsskólar, einn eða fleiri sameiginlega, gera tillögu að námsbrautarlýsingu og leggja hana fyrir ráðuneyti til staðfestingar. Námsbrautalýsingar, sem hlotið hafa staðfestingu, eru þar með hluti af aðalnámskrá framhaldsskóla.
Ráðuneytið mun gefa út námsbrautalýsingar, dæmabrautir, sem einstakir framhaldsskólar geta haft til viðmiðunar við gerð námsbrautalýsinga til framhaldsskólaprófa, starfsréttindaprófa, stúdentsprófa og annarra lokaprófa. Gert er ráð fyrir að dæmabrautir séu unnar í samstarfi við framhaldsskóla, háskóla og atvinnulíf og verði hafðar til hliðsjónar í staðfestingarferli ráðuneytisins. Ráðuneyti getur staðfest dæmabrautir þannig að þær verði hluti af aðalnámskrá framhaldsskóla.
Við þróun námsbrauta leggur ráðuneytið áherslu á að nemendum gefist kostur á námslokum á ólíkum hæfniþrepum. Jafnframt sé tryggt að nemendum sem ljúka námi sem skilgreint er á fyrsta eða öðru hæfniþrepi, gefist kostur á áframhaldandi námi.
Námsbrautalýsingar skulu byggðar upp í samræmi við ákvæði almenns hluta aðalnámskrár framhaldsskóla og skólanámskrár viðkomandi skóla. Í námsbrautarlýsingu skal m.a. fjallað um:
- tengsl náms við atvinnulíf og/eða önnur skólastig,
- skipulag náms, svo sem lokamarkmið, umfang náms, á hvaða hæfniþrepi námslokin eru skilgreind, hvort um er að ræða framhaldsskólapróf, próf til starfsréttinda, stúdentspróf, önnur lokapróf eða viðbótarnám við framhaldsskóla,
- inntökuskilyrði og skilyrði um framvindu náms,
- hvar og hvernig grunnþættir og lykilhæfni endurspeglast í almennri og sérhæfðri menntun námsbrautar,
- nám, kennslu og námsmat,
- uppbyggingu náms á hæfniþrep og áfangalýsingar.
Hér á eftir fara helstu reglur um gerð námsbrautalýsinga og gilda þær við skipulag allra námsbrauta óháð viðfangsefnum og nemendahópum.
Hæfniviðmið
Framhaldsskólar skulu bjóða nemendum nám við hæfi þar sem tekið er mið af hæfni nemandans og framtíðaráformum. Lokamarkmið hverrar námsbrautar skulu endurspegla hæfni nemenda að loknu námi. Þau kallast því hæfniviðmið og skulu vera lýsandi þannig að nemendur viti í upphafi að hverju er stefnt. Lögð er áhersla á að öll svið lykilhæfninnar séu sýnileg í hæfniviðmiðum námsbrauta.
Námsáfangar
Skólar geta samið áfangalýsingar í tengslum við gerð námsbrautalýsinga. Hver áfangalýsing er skipulögð sem sjálfstæð heild og ber sérstakt áfanganúmer.
Námsáfangar skulu tengdir við hæfniþrep og er miðað við að lágmark 75% viðfangsefna áfangans falli innan skilgreinds þreps. Í áfangalýsingu skal koma fram hvaða þekkingu, leikni og hæfni nemendur þurfa að ná, krafa um undanfara og umfang áfangans í framhaldsskólaeiningum. Ráðuneytið birtir sniðmát um uppbyggingu áfangalýsinga og reglur um númerakerfi.
Við upphaf kennslu skal liggja fyrir námsáætlun (kennsluáætlun) í öllum áföngum. Þar skulu meðal annars koma fram:
- viðmið um þekkingu, leikni og hæfni,
- almenn lýsing á viðfangsefnum áfangans,
- námsefni og verkefni,
- fyrirkomulag námsmats.
Kjarnagreinar
Kjarnagreinar framhaldsskóla eru íslenska, stærðfræði og enska. Allar námsbrautir skulu að jafnaði gera kröfu til þess að nemendur öðlist að minnsta kosti hæfni sem nemur lýsingu á fyrsta hæfniþrepi kjarnagreina í viðauka 3. Við skipulag námsbrauta geta hæfniviðmið brautanna falið í sér kröfu um að nemendur þurfi að ná meiri hæfni í kjarnagreinum.
Kröfur um kjarnagreinar til stúdentsprófs
Allar brautir til stúdentsprófs skulu innihalda að lágmarki 45 fein. í kjarnagreinum, þ.e. er ensku, íslensku og stærðfræði.
Námsbrautir skulu vera skipulagðar þannig að nemendur nái að lágmarki hæfni á þriðja hæfniþrepi samkvæmt lýsingu í viðauka 3. Heildarfjöldi framhaldsskólaeininga í íslensku á stúdentsbrautum skulu vera að lágmarki 20 fein. og skal þar af vera að lágmarki 10 fein. á þriðja hæfniþrepi. Námsbrautir skulu einnig vera skipulagðar þannig að nemendur nái hæfni í stærðfræði og ensku á öðru hæfniþrepi samkvæmt lýsingum í Viðauka 3. Lágmarksfjöldi eininga á öðru hæfniþrepi eru 5 fein. í annaðhvort stærðfræði eða ensku. Ef valið er að taka lágmarksfjölda eininga á öðru hæfniþrepi í stærðfræði þurfa nemandur að taka fleiri einingar í ensku og öfugt. Þessar reglur eru einnig sýndar í töflu hér að neðan.
Kröfur um kjarnagreinar til stúdentsprófs
| Kjarnagrein | Lágmarkshæfni | Kröfur um lágmarksfjölda eininga |
|---|---|---|
| Íslenska | 3. hæfniþrep | Heildarfjöldi á 2. og 3. þrepi skal vera að lágmarki 20 fein., þar af 10 fein. á 3. þrepi. |
| Stærðfræði og enska | 2. hæfniþrep | Lágmarksfjöldi á 2. þrepi eru 5 fein. í annaðhvort stærðfræði eða ensku. Ef valið er að taka lágmarksfjölda eininga á öðru hæfniþrepi í stærðfræði þurfa nemendur að taka fleiri einingar í ensku, og öfugt. |
| Samtals verður að ná 45 fein. |
Nemendur sem hafa íslensku sem annað tungumál, mega velja stærðfræði eða ensku upp á þriðja hæfniþrep í stað íslensku. Þeir taka þá lágmark 5 fein. á öðru þrepi í íslensku.
Viðmiðunarpróf fyrir kjarnagreinar til stúdentsprófs
Samkvæmt lögum um framhaldsskóla skal námsmat í lokaáföngum kjarnagreina til stúdentsprófs taka mið af viðmiðunarprófum sem ráðherra lætur í té eða viðurkennir. Ráðuneytið mun birta dæmi um spurningar sem prófa hæfni í kjarnagreinum á öðru og þriðja hæfniþrepi og geta skólar notað þær til viðmiðunar í lokaáföngum kjarnagreina til stúdentsprófs. Einnig geta skólar notað til viðmiðunar lýsingar á þeirri þekkingu, leikni og hæfni sem einkennir kjarnagreinar á mismunandi hæfniþrepum og birtar eru í viðauka 3.
Íþróttir, líkams- og heilsurækt
Framhaldsskólar skulu skipuleggja námsbrautir þannig að allir nemendur 18 ára og yngri stundi íþróttir – líkams- og heilsurækt. Jafnframt skulu framhaldsskólar skipuleggja námsbrautir þannig að nemendum gefist kostur á að taka íþróttaáfanga á hverri önn.
Stúdentspróf
Bóknámsbrautir til stúdentsprófs skulu gera lágmarkskröfu um norrænt tungumál að hæfniþrepi þrjú og lágmarkskröfu um þriðja tungumál að hæfniþrepi tvö (sjá Viðauka 3).
Sama krafa gildir um norrænt tungumál á öðrum brautum til stúdentsprófs en á þeim brautum skal að auki valið um kröfur að hæfniþrepi tvö í þriðja tungumáli, samfélagsgreinum eða raungreinum.
Uppbygging námsbrauta
Ráðuneytið setur fram kröfur um hvernig námsáfangar brautar skuli dreifast á mismunandi hæfniþrep. Sú krafa er breytileg eftir því á hvaða hæfniþrep námslok námsbrautar eru skilgreind. Krafa um hlutfall áfanga á hverju þrepi er gefin upp á ákveðnu bili, til að gefa skólum og nemendum möguleika á að skipuleggja námið með mismunandi mikilli sérhæfingu. Kröfur um dreifingu áfanga á hæfniþrep mynda sniðmát sem framhaldsskólar skulu nota við skipulag námsbrauta en ráðuneytið tekur einnig mið af þeim við ákvörðun um staðfestingu. Sniðmátunum er ætlað að tryggja stíganda í námi þannig að námsbrautin skili nemendum með þá hæfni sem krafist er við námslok. Þannig eru þau liður í gæðatryggingu námsins. Sniðmátunum er einnig ætlað að auðvelda samanburð milli námsbrauta, mat nemenda milli skóla og vera til hliðsjónar fyrir ráðuneytið við staðfestingu námsbrauta.
Við skipulag námsbrauta skulu framhaldsskólar leitast við að gefa nemendum tækifæri á bundnu og/eða frjálsu vali en þó þannig að kröfur ráðuneytis séu uppfylltar. Framhaldsskólum er þó heimilt, við skipulag námsbrauta, að skylda nemendur til að taka meira en lágmarksfjölda framhaldsskólaeininga í bæði kjarnagreinum og öðrum greinum. Við val á skylduáföngum skal horft til kröfu um lykilhæfni, hæfniviðmiða námsbrautar og kröfu atvinnulífs og næsta skólastigs um nauðsynlegan undirbúning.
Við skipulagningu námsbrauta er skólum skylt að sjá til þess að nemendum gefist kostur á að öðlast skilgreinda lykilhæfni. Hvernig þessu er hagað skal koma skýrt fram í námsbrautarlýsingu og skólanámskrá. Hér getur skóli ýmist valið að gera hinum ýmsu þáttum og sviðum lykilhæfninnar skil í samþættum viðfangsefnum eða innan vébanda hefðbundinna námsgreina, þar sem það á við, svo sem innan íslensku, íþrótta, erlendra tungumála, lífsleikni, náttúrufræði, sögu, stærðfræði og upplýsingatækni.
Framhaldsskólum er heimilt að bjóða upp á námsleiðir sem gefa nemendum kost á að skipuleggja nám sitt að stórum hluta sjálfir og flokkast þær undir önnur lokapróf eða stúdentspróf. Slíkar námsleiðir lúta sömu reglum og aðrar námsbrautir hvað varðar uppbyggingu og innihald. Réttindi, sem ávinnast við þessar námsleiðir, eru algerlega háð samsetningu námsins og er mikilvægt að nemendum sé gerð skýr grein fyrir því. Þar skiptir leiðsögn náms- og starfsráðgjafa miklu máli.
Námsbrautir með námslok á fyrsta hæfniþrepi
Námsbrautir með námslok á fyrsta hæfniþrepi eru að jafnaði 30-120 fein. en geta verið allt að 240 fein. fyrir nemendur með þroskahömlun. Námið er nær allt á fyrsta hæfniþrepi en nemendur geta tekið allt að 10% námsins á hæfniþrepi tvö. Þannig hafa þeir möguleika á að dýpka hæfni sína.
Námslok á hæfniþrepi 1
Dreifing náms á hæfniþrep
| Hæfniþrep | Viðmið um hlutfall náms | Viðmið um hlutfall náms |
|---|---|---|
| Lágmark | Hámark | |
| 1 | 90% | 100% |
| 2 | 0 | 10% |
Sniðmát fyrir námslok á hæfniþrepi 1. Sniðmátið felur í sér að minnsta kosti 90% námsins skal vera skilgreint á fyrsta hæfniþrepi. Allt að 10% námsins má vera skilgreint á öðru þrepi.
Námsbrautir með námslok á öðru hæfniþrepi
Námsbrautir með námslok á öðru hæfniþrepi eru að jafnaði 90-120 fein. Miðað er við að lágmark 25% námsins sé á fyrsta hæfniþrepi en aldrei meira en 50%. Að minnsta kosti helmingur námsins og allt að 75% skulu vera sérhæfing á öðru hæfniþrepi. Framhaldsskólar geta skipulagt námsleiðir þannig að nemendur taki allt að 10% námsins á þriðja hæfniþrepi. Með því móti hafa nemendur möguleika á að öðlast meiri sérhæfingu.
Námslok á hæfniþrepi 2
Dreifing náms á hæfniþrep
| Hæfniþrep | Viðmið um hlutfall náms | Viðmið um hlutfall náms |
|---|---|---|
| Lágmark | Hámark | |
| 1 | 25% | 50% |
| 2 | 50% | 75% |
| 3 | 0 | 10% |
Sniðmát fyrir námslok á hæfniþrepi 2. Sniðmátið felur í sér að fjórðungur til helmingur námsins skal vera á fyrsta þrepi. Helmingur til 75% námsins skal vera á öðru þrepi og allt að 10% má vera skilgreint á þriðja þrepi.
Námsbrautir með námslok á þriðja hæfniþrepi
Námsbrautir með námslok á þriðja hæfniþrepi eru að jafnaði 150-240 fein. Miðað er við að lágmark 17% námsins sé almennt nám á fyrsta hæfniþrepi og aldrei meira en 33%. Þriðjungur (33%) til helmingur námsins er sérhæfing á öðru hæfniþrepi. Á þriðja hæfniþrepi skal að lágmarki vera skilgreint 17% námsins og að hámarki 33%.
Nám á þriðja hæfniþrepi byggist á námi af öðru þrepi og felur því í sér forkröfur. Nám á þriðja þrepi ásamt forkröfum af öðru þrepi mynda sérsvið brautar sem hægt er að kenna brautina við. Framhaldsskólar geta skipulagt námsleiðir þannig að nemendur taki allt að 10% námsins á fjórða hæfniþrepi. Á þann hátt hafa nemendur möguleika á að öðlast enn meiri sérhæfingu.
Námslok á hæfniþrepi 3
Dreifing náms á hæfniþrep
| Hæfniþrep | Viðmið um hlutfall náms | Viðmið um hlutfall náms |
|---|---|---|
| Lágmark | Hámark | |
| 1 | 17% | 33% |
| 2 | 33% | 50% |
| 3 | 17% | 33% |
| 4 | 0 | 10% |
Sniðmát fyrir námslok á hæfniþrepi 3. Sniðmátið felur í sér að 17% til 33% námsins skal vera skilgreint á fyrsta þrepi, 33% til 50% námsins skal vera skilgreint á öðru þrepi, 17% til 33% hluti námsins skal vera á þriðja þrepi og allt að 10% má vera skilgreint á fjórða þrepi.
Námsbrautir með námslok á fjórða hæfniþrepi
Þessar námsbrautir eru skilgreindar sem viðbótarnám við framhaldsskóla og eru því að jafnaði skipulagðar sem framhaldsnám við skilgreind námslok á framhaldsskólastigi á þriðja hæfniþrepi. Námsbrautir með námslok á fjórða hæfniþrepi eru að jafnaði 30-120 fein. Miðað er við að þær námsbrautir séu skipulagðar þannig að lágmark 70% námsins sé skilgreint á fjórða hæfniþrep.
Námslok á hæfniþrepi 4
Dreifing náms á hæfniþrep
| Hæfniþrep | Viðmið um hlutfall náms | Viðmið um hlutfall náms |
|---|---|---|
| Lágmark | Hámark | |
| 3 | 0% | 30% |
| 4 | 70% | 100% |
Sniðmát fyrir námslok á hæfniþrepi 4. Sniðmátið felur í sér að lágmark 70% námsins skal vera skilgreint á fjórða hæfniþrepi. Það felur í sér að ekki má skilgreina meira en 30% námsins á hæfniþrep þrjú.
Staðfesting námsbrauta
Námsbrautalýsingar framhaldsskóla, sem hlotið hafa staðfestingu ráðherra, eru þar með hluti af aðalnámskrá framhaldsskóla. Tilkynning um staðfestingu ráðherra á námsbrautalýsingum og brottfelling námsbrautalýsinga eru auglýstar í Stjórnartíðindum.
Mennta- og menningarmálaráðuneytið setur fram reglur um viðtöku umsókna og staðfestingu námsbrautalýsinga, auk þeirra reglna sem kveðið er á um í almennum hluta aðalnámskrár um uppbyggingu og framsetningu námsbrautalýsinga.
Við staðfestingu námsbrauta er meðal annars farið yfir framsetningu hæfniviðmiða, birtingarmynd grunnþátta og lykilhæfni, reglur um samhengi í námi og vægi námsþátta, tengsl einingafjölda við áætlaða vinnu nemenda og hvort lokapróf er staðsett á réttu hæfniþrepi. Í þessari vinnu er meðal annars stuðst við umsagnir fagaðila, svo sem starfsgreinaráða og fulltrúa háskólastigs. Umsagnir taka mið af þeim kröfum sem ráðuneytið birtir sem hæfnikröfur starfa og hæfnikröfur fræðasviða.