Szkoła podstawowa
Przedmowa
Sekcja ogólna
Kierunek studiów
Nauki przyrodnicze
W tym rozdziale wyjaśniono wartość edukacyjną i główny cel nauk przyrodniczych. Pod uwagę wzięto sześć podstawowych elementów omówionych w rozdziale 2, obszary zainteresowania w uczeniu się omówione w rozdziale 6 oraz kluczowe kompetencje zdefiniowane w rozdziałach 9.4 i 18. Standardy kompetencji są przedstawiane pod koniec klas 4, 7 i 10. Na podstawie kryteriów kompetencji wybierane są metody nauczania, materiały dydaktyczne i metody oceny, które zostaną wyjaśnione w programie nauczania odpowiedniej szkoły. Na końcu rozdziału przedstawiono kryteria oceniania dla klas 4, 7 i 10. Kryteria oceniania dla klas 4 i 7 mają służyć jako wskazówka dla szkół i są przedstawiane wyłącznie w celu wsparcia oceny dla uczniów najmłodszych i średnich. Szkoły są zobowiązane do stosowania kryteriów oceniania pod koniec 10. klasy przy kończeniu nauki u uczniów w 10. klasie.
Wartość edukacyjna i główny cel nauk przyrodniczych
Kompetencje w naukach przyrodniczych obejmują wiedzę i umiejętności, ale także postawy wobec przyrody, techniki, społeczeństwa i środowiska. Studia z zakresu nauk przyrodniczych powinny promować wiedzę, szacunek, odpowiedzialność i wyjątkowe doświadczenia studentów w stosunku do przyrody, technologii, społeczeństwa i środowiska. W ten sposób nabywają umiejętności niezbędne do podejmowania racjonalnych decyzji w kwestiach dotyczących relacji człowieka z przyrodą. Program integruje elementy nauk przyrodniczych i norm związanych z propagowaniem odpowiedzialności za środowisko, metod pracy i wartości nauk przyrodniczych, innowacyjności oraz stosowania wiedzy i umiejętności podejmowania działań.
Uczniowie muszą mieć możliwość zwracania uwagi na swoje otoczenie, dbania o nie i uczenia się analizowania sytuacji w każdej chwili. Islandzka przyroda i jej wyjątkowość oferują studentom wiele możliwości kształcenia.
Głównym celem nauczania i uczenia się w danej dziedzinie studiów jest pomoc studentom w zrozumieniu, w jaki sposób najlepiej wykorzystać swoją wiedzę i umiejętności, aby wpływać na otoczenie i je udoskonalać. Uczniowie muszą zdać sobie sprawę, że wiedza nie będzie się opierać wyłącznie na bezpośredniej obserwacji, ale także na doświadczeniu, wyobraźni, kreatywności i dialogu, a wiedza naukowa nigdy nie jest uniwersalna, ostateczna ani rozstrzygająca. Gruntowna znajomość nauk przyrodniczych i ich roli we współczesnym społeczeństwie jest uważana za ważny czynnik rozwoju i edukacji dzieci i młodzieży. Chodzi o podtrzymywanie i pielęgnowanie ich ciekawości i zainteresowania sobą, swoim otoczeniem i zjawiskami naturalnymi.
Przy planowaniu studiów i nauczania przedmiotów przyrodniczych należy brać pod uwagę wszystkie standardy kompetencyjne obowiązujące w procesie kształcenia uczniów. Należy zachęcać uczniów do nabywania oczekiwanych kompetencji, ale kompetencje obejmują ogólny obraz sytuacji oraz umiejętność stosowania nabytej wiedzy i umiejętności.
Standardy kompetencyjne w przedmiotach ścisłych, a także w innych przedmiotach, dzielą się na kilka kategorii. Grupy nie są izolowane w obrębie jednego przedmiotu lub dziedziny studiów, lecz stanowią części zintegrowanej całości, w której każda grupa może czerpać korzyści z innych, w ramach przedmiotów i dziedzin studiów oraz pomiędzy nimi, co stwarza możliwości kompleksowej pracy projektowej i integracji.
Nauczanie przedmiotów przyrodniczych, które może odbywać się zarówno w pomieszczeniach, jak i na świeżym powietrzu, musi mieć na celu zapewnienie uczniom rozwoju i utrzymania bogatego słownictwa oraz pozytywnego nastawienia do przedmiotu. Uczniowie muszą mieć możliwość rozwijania umiejętności praktycznych, zdobywania doświadczenia i czerpania przyjemności, poznawania przyrody i środowiska oraz uczenia się zwracania na nie uwagi, pozyskiwania informacji ze źródeł i obserwacji oraz przetwarzania ich, przekazywania informacji i polegania na swojej ciekawości, aby to osiągnąć. Studenci muszą przejść szkolenie i przyjąć dobre praktyki i metody pracy, a także systematycznie raportować wyniki swojej pracy.
Należy uczyć uczniów, jak stać się kompetentnymi naukowo, jak czytać teksty o naukach przyrodniczych dla własnej korzyści i przyjemności, jak stosować koncepcje nauk przyrodniczych w życiu codziennym, jak rozumieć zjawiska naturalne i wywołane przez człowieka oraz jak wykorzystywać swoją wiedzę do ulepszania otaczającego ich świata.
Kryteria kwalifikacyjne dla nauk przyrodniczych
Kryteria kwalifikacyjne przedstawiono w sześciu kategoriach, a mianowicie: Metoda pracy nauk przyrodniczych, która powinna być wszechobecna w całym procesie uczenia się i nauczania w danym przedmiocie, środowisko, życie, materiały, energia i wszechświat. Mimo że standardy kompetencji są pogrupowane w ten sposób, ważne jest, aby postrzegać je jako ciągłą całość. Skupiając się konkretnie na jednym standardzie kompetencji, należy pamiętać, że uczenie się jest procesem ciągłym i działaniem twórczym, a nie gromadzeniem ograniczonej wiedzy i szkoleniem w zakresie konkretnej umiejętności.
Koncepcje
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
stosować proste koncepcje z zakresu nauk przyrodniczych podczas obserwacji i dyskusji,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
stosować najpowszechniejsze pojęcia i terminy z zakresu nauk przyrodniczych w obserwacjach, dyskusjach i pisaniu tekstów,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
stosować koncepcje i terminy z zakresu nauk przyrodniczych w różnych sytuacjach,
Umiejętność czytania i pisania w tekstach z zakresu nauk przyrodniczych i danych
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
przeczytaj prosty tekst z zakresu nauk przyrodniczych i powtórz główne punkty własnymi słowami, obejrzyj proste obrazki i porozmawiaj na dany temat,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
czytać teksty przyrodnicze dla własnej korzyści i opowiadać je własnymi słowami, interpretować diagramy i badać materiały wizualne dotyczące nauk przyrodniczych, parafrazować je i wykorzystywać do wyjaśnień,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
czytać bardziej złożone teksty z zakresu nauk przyrodniczych dla własnej korzyści i przyjemności, opowiadać i omawiać główne punkty, czytać powieści graficzne i materiały wizualne o tematyce nauk przyrodniczych, parafrazować, interpretować i umieszczać w różnych kontekstach,
Obserwacje
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
wykonywać proste obserwacje i zapisywać pomiary przedmiotów codziennego użytku zgodnie z instrukcją,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
przeprowadzał, rejestrował i zbierał informacje na podstawie prostych obserwacji i pomiarów wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń zgodnie z instrukcjami,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
przeprowadzał, rejestrował i zbierał informacje na podstawie obserwacji i pomiarów wykonywanych na zewnątrz i wewnątrz pomieszczeń, zgodnie z instrukcjami i z własnej inicjatywy,
Mediacja
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
przedstawił wyniki prostych obserwacji i wziął udział w dyskusji na ten temat,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
przedstawił wyniki badań, wyjaśnił zastosowane metody i wziął udział w dyskusjach na ten temat,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
prezentować wyniki badań, uczestniczyć w krytycznych dyskusjach i oceniać wartość jasnego przekazywania informacji naukowych,
Metodologia naukowa
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
zadawać pytania, szukać odpowiedzi na temat zjawisk naturalnych i wyjaśniać wybrany temat,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
znane procesy metod naukowych i praca według nich w projektach kontrolowanych,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
przedstawić hipotezę naukową i zastosować różnorodne metody naukowe w celu jej zbadania w poszukiwaniu wiedzy i realizacji projektów,
Istota wiedzy naukowej
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
omówić, czy konkretny punkt rozmowy lub tekstu jest faktem czy opinią w odniesieniu do nauk przyrodniczych,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
omówić różnicę między faktem a opinią, hipotezą a teorią w odniesieniu do nauk przyrodniczych,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić różnicę między faktem a opinią, hipotezą a teorią w odniesieniu do nauk przyrodniczych oraz podać przykłady tworzenia wiedzy naukowej,
Związek nauki, technologii i kultury
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
Wyjaśnij, w jaki sposób pewne narzędzia i sprzęt mogą pomóc ludziom zdobywać informacje i wpływać na świat.
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
Omów wybrane przykłady interakcji między technologią, wiedzą i postępem oraz to, jak ludzkie wyobrażenia o świecie zmieniają się wraz ze wzrostem wiedzy.
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
Weź udział w dyskusji na temat tego, w jaki sposób nauki przyrodnicze kształtują technologię, kulturę i ludzki światopogląd, a także są przez nie kształtowane.
Cykle chemiczne i energetyczne
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
podaj przykład interakcji między istotami żywymi i nieożywionymi,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
opisać interakcje między organizmami żywymi i nieożywionymi,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
opisać cykl materii i energii, procesy naturalne i przepływ energii w przyrodzie,
Ekosystem
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
badać i poznawać główne ekosystemy w swoim lokalnym środowisku,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
opisać różne ekosystemy i podać przykłady wpływu, jaki nowe gatunki mogą mieć na środowisko,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić potrzeby organizmów i krytycznie omówić rozwój różnych ekosystemów,
Bioróżnorodność
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
zrozumieć różnorodność w obrębie gatunków i między nimi,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
zrozumieć wartość różnorodności biologicznej i jej związek z dobrostanem ludzi i zwierząt,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić znaczenie różnorodności biologicznej i jej powiązania z dobrostanem człowieka, dobrostanem zwierząt, zrównoważonym rozwojem i ekosystemami,
Ochrona przyrody
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
rozmawiali i rozumieli kwestie ochrony przyrody w swoim lokalnym środowisku,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
omówić i zrozumieć powody ochrony przyrody,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
omawiać i zajmować krytyczne stanowisko w kwestiach etycznych związanych z ochroną przyrody,
Warunki atmosferyczne
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
poznać niektóre cechy pogody w lokalnym środowisku,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
opisz główne cechy pogody na Islandii,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnił klimat Ziemi, wiatry i prądy oceaniczne,
Náttúruauðlindir og sjálfbær nýting
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
omów rolę atmosfery dla życia na Ziemi,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
wyjaśnić efekt cieplarniany i jego związek ze zmianą klimatu,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić zmiany klimatyczne, ich przyczyny, skutki i środki łagodzące,
Zasoby naturalne i zrównoważone użytkowanie
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
wziąć udział w dyskusji na temat tego, jak ludzie korzystają z natury,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
zdał sobie sprawę z wagi wykorzystywania zasobów naturalnych bez ich nadmiernego wykorzystywania,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić ochronę i wykorzystanie zasobów naturalnych w kontekście zrównoważonego rozwoju, zrównoważonego użytkowania i zbadać własne nawyki konsumpcyjne,
Jednostka i środowisko
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
dbał o środowisko i zdawał sobie sprawę z jego znaczenia,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
omówić wybrane przykłady relacji między jednostkami, środowiskiem lokalnym i problemami środowiskowymi w skali globalnej,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
krytycznie omawiać relacje między jednostkami, środowiskiem lokalnym i globalnymi problemami środowiskowymi,
Zdolność do działania
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
wymyślać pomysły na działania związane z ochroną przyrody i uczestniczyć w projektach w swoim lokalnym środowisku.
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
Organizowanie i uczestnictwo w działaniach związanych z ochroną przyrody i kwestiami środowiskowymi na swoim terenie.
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
Organizowanie i uczestnictwo w działaniach związanych z ochroną przyrody i kwestiami środowiskowymi w środowisku lokalnym i w kontekście międzynarodowym.
Doświadcz natury
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
opowiedz o własnych doświadczeniach z istotami żywymi w ich naturalnym środowisku,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
opisywać swoje doświadczenia, obserwacje i doświadczenia dotyczące istot żywych w ich naturalnym środowisku,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić ich związek z innymi żywymi organizmami i własne obserwacje dotyczące ich zachowania,
Klasyfikacja i warunki życia organizmów
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
omówić główne cechy organizmów żywych i warunki ich życia,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
wyjaśnić główne cechy i warunki życia organizmów oraz podać przykłady ich wzajemnych powiązań,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić cechy i warunki życia organizmów oraz ich klasyfikację ze względu na pokrewieństwo,
Mikroorganizmy
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
uświadomić sobie obecność w środowisku mikroorganizmów, które mogą być pożyteczne lub szkodliwe,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
podano przykład korzyści i szkód mikroorganizmów,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
znane korzyści i szkody mikroorganizmów,
Komórki
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
zdałem sobie sprawę, że wszystkie żywe istoty zbudowane są z komórek,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
zdał sobie sprawę, że komórki są podstawową jednostką życia na Ziemi,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić rodzaje komórek, ich organy i funkcje,
Rozwój
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
zdałem sobie sprawę, że żywe organizmy zmieniły się od początku życia na Ziemi,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
podano przykład doboru naturalnego i adaptacji,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
omówić ewolucję organizmów i podać przykłady, w jaki sposób organizmy przystosowały się do swojego środowiska,
Dziedzictwo
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
zrozumieć, że organizmy dziedziczą cechy swoich przodków,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić, w jaki sposób cechy są dziedziczone między pokoleniami,
Budowa i eksploatacja instalacji
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
opisać budowę zewnętrzną głównych części roślin,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
Opisz, w jaki sposób rośliny wykorzystują fotosyntezę do pozyskiwania pożywienia.
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić różnorodność roślin, funkcje różnych grup roślin i ich znaczenie dla sekwestracji węgla,
Struktura i funkcja grzybów
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
opisać budowę zewnętrzną głównych części grzybów,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
opowiedział o rozkładaczach i o tym, w jaki sposób grzyby zdobywają pożywienie,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić różnorodność grzybów, funkcje różnych gatunków i sposób, w jaki uczestniczą one w interakcjach między roślinami,
Budowa i funkcja zwierząt
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
opisz główne cechy wybranych zwierząt,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
opisać cechy charakterystyczne głównych grup zwierząt,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić różnorodność zwierząt i ich różne cechy charakterystyczne,
Organy i układy narządów
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
opisać w prosty sposób strukturę i funkcje ludzkiego ciała,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
opisać w sposób ogólny główne układy narządów ciała człowieka i ich funkcje,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
opisać rolę i wzajemne oddziaływanie głównych organów i układów narządów w ciele człowieka,
Zdrowie seksualne
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
wyrażać się w prosty sposób o intymnych częściach ciała i okazywać im szacunek,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
opisać zmiany zachodzące w okresie dojrzewania i uświadomić sobie znaczenie wzajemnego szacunku w relacjach między płciami,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
omówić kwestie zdrowia seksualnego, tożsamości płciowej, odpowiedzialnego zachowania seksualnego, znaczenia poszanowania granic, uczuć i celu antykoncepcji,
Zdrowie
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
omówili znaczenie ćwiczeń, higieny, zdrowego odżywiania, odpoczynku i snu.
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
omów, w jaki sposób jednostka może przyczynić się do zdrowia fizycznego i psychicznego.
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić, w jaki sposób jednostka może przyczynić się do własnego dobrostanu, zdrowia fizycznego i psychicznego poprzez odpowiedzialną konsumpcję, zachowanie i komunikację.
Struktura materiałów
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
znane i klasyfikowane powszechnie stosowane materiały oraz opisywane ich główne właściwości,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
wyjaśnił, że wszystko składa się z atomów i cząsteczek,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
znana struktura atomów i cząsteczek oraz powstawanie jonów,
Zachowanie masy
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
wykazać poprzez obserwację, że materia może zmieniać formę i przekształcać się, ale nie znika,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
podano przykład zachowania masy i powiązano go z wydarzeniami dnia codziennego,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnił zasadę zachowania masy, związaną z zachowaniem materiałów i teorią atomową,
System wsadowy
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
zidentyfikować najpowszechniejsze pierwiastki i związki,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
stosować powszechnie stosowane symbole chemiczne w dyskusjach na temat układu okresowego pierwiastków i substancji w swoim otoczeniu,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić strukturę układu okresowego i powiązać ją z właściwościami substancji,
Równania chemiczne
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
znać powszechnie występujące wzory związków chemicznych występujących w życiu codziennym,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
znać nazwy powszechnie występujących pierwiastków i związków chemicznych i pracować z nimi w równaniach chemicznych,
Zmiany chemiczne i właściwości substancji
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
przeprowadzać i wyjaśniać proste eksperymenty dotyczące zmian i przejść chemicznych,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
wyjaśnić zmiany i przemiany chemiczne oraz objaśnić je na przykładach,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
opisywać zmiany chemiczne i ich interakcje z temperaturą i energią, w tym za pomocą równań chemicznych,
Rozpuszczalność
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
zbadano rozpuszczalność powszechnie stosowanych w gospodarstwie domowym środków chemicznych,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
omawia koncepcję rozpuszczalności i odnosi ją do czynności życia codziennego,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
praca nad rozpuszczalnością różnych substancji w cieczach i gazach,
Kwasowość
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
znane przykłady niebezpiecznych materiałów w domu.
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
znać różnicę między kwasem i zasadą.
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnił i pracował ze skalą pH.
Energia
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
przeprowadził i omówił obserwacje dotyczące najczęściej występujących w ich otoczeniu form energii,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
opisać główne formy energii i podać proste przykłady zachowania energii,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić różne formy energii i powiązać je z zasadą zachowania energii,
Wykorzystanie energii
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
podawać przykłady źródeł energii i uczestniczyć w dyskusjach na temat oszczędzania energii,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
omówić przykłady produkcji i wykorzystania energii w życiu codziennym,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
opisać różne sposoby wytwarzania, dystrybucji i wykorzystywania energii oraz opisać wpływ na środowisko i przyrodę,
Ciepło
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
wyjaśnić różnicę między ciepłem i zimnem za pomocą prostych eksperymentów,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
wykazać się zrozumieniem pojęć ciepła i temperatury oraz powiązać je z życiem codziennym,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić różne rodzaje wymiany ciepła i interakcję między ciepłem a temperaturą,
Elektryczność i magnetyzm
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
badał właściwości magnesów,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
opisać właściwości magnesów i ich zastosowania oraz zbadać właściwości obiektów naładowanych elektrycznie,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnił elektryczność statyczną i związek między elektrycznością a magnetyzmem,
Elektryczność i obwody
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
opowiedział o rozwoju powszechnych urządzeń elektrycznych,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
przeprowadzać proste obserwacje obwodów elektrycznych i wyjaśniać, w jaki sposób wytwarzana jest energia elektryczna,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić proste obwody elektryczne,
Bylgjur
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
zbadać dźwięk i światło oraz opisać ich proste właściwości,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
opisać właściwości dźwięku i światła oraz różne zjawiska związane z dźwiękiem i kolorem,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić fale widma elektromagnetycznego i dźwiękowe oraz opisać ich właściwości,
Korzyści i szkody fal
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
przeprowadził i omówił obserwacje fal widzialnych,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
omówić korzyści i zagrożenia związane z występowaniem głównych fal w środowisku lokalnym,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnił przydatność i ryzyko związane z falami,
Siły i ruch
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
przeprowadził i omówił obserwacje dotyczące sił występujących w życiu codziennym,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
znane i omawiane są zagadnienia związane z ruchem i prostymi rodzajami sił,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić główne prawa sił, które działają w codziennym życiu ludzi,
Masa
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
zdał sobie sprawę, że substancje mają masę i rozmiar.
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
zrozumieć różnicę między masą i objętością oraz główne jednostki miary tych właściwości.
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
mierzyć i obliczać gęstość substancji oraz wyjaśniać różnicę między masą i ciężarem.
Ziemia
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
wyjaśnił przyczyny zmiany dnia i nocy,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
wyjaśnić pory roku i zmianę dnia i nocy w zależności od położenia Ziemi w Układzie Słonecznym,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić położenie i ruch Ziemi oraz jego wpływ na życie na Ziemi,
Powstanie kraju
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
podano przykład tego, jak powstaje i kształtuje się ziemia,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
opisać, w jaki sposób siły natury wpływają na kształtowanie się i formowanie terenu,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić, w jaki sposób ziemia formowała się i kształtowała na przestrzeni czasu geologicznego,
Katastrofy
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
podaj przykłady klęsk żywiołowych, których można się spodziewać na Islandii i w jaki sposób planuje się na nie reagować,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
opisać główne cechy klęsk żywiołowych, których można się spodziewać na Islandii i w jaki sposób planuje się na nie reagowanie,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnić, gdzie i dlaczego występują główne klęski żywiołowe, których można się spodziewać na Islandii, oraz w jaki sposób planuje się na nie reagowanie,
Księżyc
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
wskazał, jak zmienia się księżyc w ciągu miesiąca,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
opisał ścieżkę księżyca wokół Ziemi,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
wyjaśnij wpływ księżyca na ziemię,
Układ Słoneczny
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
omawia główne planety układu słonecznego,
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
wyjaśnić strukturę układu słonecznego,
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
poznać właściwości układu słonecznego i wyjaśnić powstawanie, położenie i ruch układów słonecznych,
Wszechświat
Po zastosowaniu klasy czwartej uczeń potrafi:
zdał sobie sprawę, że większość gwiazd na niebie to słońca z innych układów słonecznych.
Po zastosowaniu klasy 7 uczeń potrafi:
wyjaśnił położenie Ziemi w galaktyce.
Po zastosowaniu klasy 10 uczeń potrafi:
Wyjaśnij powstawanie i ewolucję gwiazd.
Kryteria oceny przedmiotów przyrodniczych
Kryteria oceniania ustalane są dla wszystkich przedmiotów i dziedzin nauki na koniec klas 4, 7 i 10 i stanowią opis tego, w jakim stopniu uczeń opanował określoną umiejętność. Szkoły mają obowiązek ustalić kryteria oceniania przedmiotów i dziedzin nauki dla pozostałych grup wiekowych i uwzględnić je w programie nauczania.
Kryteria oceny są wyświetlane w skali ocen od A do D. A opisuje wybitną kompetencję, B opisuje dobrą kompetencję, C opisuje dostateczną kompetencję, a D opisuje kompetencję, która nie spełnia kryteriów opisanych w C. Można założyć, że większość uczniów osiągnie kompetencję określoną w B, kompetencję osiągniętą, ponieważ opierają się one na kryteriach kompetencyjnych danego roku.
Ocenę A przyznaje się tym, którzy wykażą się wybitnymi zdolnościami, a ocenę C tym, którzy nie spełniają w pełni wymagań określonych w kryteriach B. Nie ma ustalonych kryteriów dla D, ale dowody te są wykorzystywane, gdy uczeń nie spełnia wymagań określonych w kryteriach C. Następnie szkoła dokonuje szczegółowej oceny umiejętności ucznia.
Szkoły są zobowiązane do stosowania skali ocen i kryteriów oceny A–D przy kończeniu nauki u uczniów z klasy 10.
Skala ocen A–D oraz kryteria oceniania podane na koniec klas 4 i 7 mają służyć jako wskazówka dla szkół i są przedstawiane wyłącznie w celu wsparcia oceny na koniec poziomu podstawowego i średniego. Kryteria oceny dla każdego okresu nauki będą opierać się na kryteriach kompetencyjnych i celach edukacyjnych, nad którymi pracowano. Najważniejsze jest, aby na koniec okresu nauki ocenić, czego oczekiwano od ucznia według kryteriów oceny.
Wyniki oceny muszą opierać się na rzetelnych danych i zróżnicowanych metodach oceny, aby uczniowie, rodzice i szkoły otrzymywali jak najdokładniejsze informacje na temat swojego statusu.
Uczeń potrafi jasno stosować najpopularniejsze koncepcje nauk przyrodniczych, czytać, analizować , interpretować i wyrażać się w sposób uporządkowany i samodzielny na temat tekstów i materiałów wizualnych związanych z przyrodą, nauką i techniką. Samodzielnie przeprowadzaj obserwacje i eksperymenty, zapisuj wyniki, wyciągaj jasne wnioski z danych i przedstawiaj różne wyjaśnienia, wykorzystując różne perspektywy. Oceniać i analizować informacje dotyczące nauk przyrodniczych w sposób systematyczny i przejrzysty oraz przedstawiać rzetelny opis wpływu nauk przyrodniczych na tworzenie wiedzy, rozwój technologiczny i codzienne życie ludzi. Opisz szczegółowo obieg substancji i energii w przyrodzie oraz potrzeby organizmów w różnych ekosystemach, a także dokładnie przedstaw wpływ człowieka na cykle i procesy w przyrodzie. Analizować , dobrze wyjaśniać i omawiać w sposób krytyczny i niezależny kwestie związane ze środowiskiem, ochroną przyrody i zmianami klimatu oraz przedstawiać bardzo dobry opis ich wpływu na jakość życia i przyrodę, dyskutować z dobrym zrozumieniem własnej wizji życia i odpowiedzialności w społeczeństwie oraz podejmować inicjatywę w planowaniu działań na rzecz poprawy sytuacji. Zdobyto różnorodne informacje o cechach i rozwoju organizmów, a także przedstawiono bardzo dobry opis tych cech. Krytyczne i niezależne omawianie zagadnień zdrowia, w tym zdrowia seksualnego, w oparciu o bardzo dobrą znajomość ludzkiego ciała. Analizować i wyjaśniać strukturę materiałów oraz samodzielnie wyjaśniać ich różne właściwości. Rozważanie na temat tego , w jaki sposób użyteczność substancji wiąże się z ich funkcją w różnych sytuacjach. Wyjaśnij w przejrzysty sposób zasadę zachowania energii, omów różne formy energii i omów w sposób krytyczny i strukturalny wykorzystanie energii przez człowieka. Przeprowadziłem niezależne i bezpieczne obserwacje elektryczności, fal i sił, a także bardzo dobrze je wyjaśniłem. Dokładnie omów strukturę terenu i procesy naturalne, które na nią wpływają. Wyjaśnia w przejrzysty sposób położenie Ziemi, wpływ Księżyca i strukturę Układu Słonecznego. Omów główne zjawiska we wszechświecie w sposób przejrzysty i uporządkowany .
Uczeń potrafi jasno stosować najpopularniejsze koncepcje nauk przyrodniczych, czytać, analizować, interpretować i jasno wyrażać się na temat tekstów i materiałów wizualnych związanych z przyrodą, nauką i techniką. Przeprowadzaj obserwacje i eksperymenty w bezpieczny sposób, zapisuj wyniki, wyciągaj jasne wnioski z danych oraz przedstawiaj różne wyjaśnienia, wykorzystując różne perspektywy. Jasno oceniać i analizować informacje dotyczące nauk przyrodniczych oraz wyjaśniać wpływ nauk przyrodniczych na tworzenie wiedzy, rozwój technologiczny i codzienne życie ludzi. Opisz obieg substancji i energii w przyrodzie oraz potrzeby organizmów w różnych ekosystemach, a także wyjaśnij wpływ człowieka na cykle i procesy w przyrodzie. Analizować, wyjaśniać i krytycznie omawiać kwestie związane ze środowiskiem, ochroną przyrody i zmianami klimatu oraz dobrze przedstawiać ich wpływ na jakość życia i przyrodę, omawiać z dobrym zrozumieniem własną wizję życia i odpowiedzialności w społeczeństwie oraz planować działania mające na celu poprawę sytuacji. Zdobądź informacje o cechach organizmów żywych i ich rozwoju, a następnie przedstaw je w dobrym opisie. Krytyczna dyskusja na temat zdrowia i zdrowia seksualnego w oparciu o wiedzę o ludzkim ciele. Przedstaw zrozumiałe wyjaśnienie struktury materiałów i ich różnych właściwości. Omów, w jaki sposób użyteczność substancji wiąże się z ich funkcją w różnych sytuacjach. Przedstaw dobrą teorię zachowania energii, różne formy energii i krytycznie omów wykorzystanie energii przez człowieka. Przeprowadzaj i wyjaśniaj obserwacje dotyczące elektryczności, fal i sił w sposób bezpieczny. Opisuje strukturę terenu i procesy naturalne, które na nią wpływają. Wyjaśnia w sposób zrozumiały położenie Ziemi, wpływ Księżyca i strukturę Układu Słonecznego. Omów główne zjawiska wszechświata.
Uczeń potrafi w pewnym zakresie stosować najpopularniejsze koncepcje nauk przyrodniczych, czytać, analizować , interpretować i w pewnym zakresie wyrażać się na temat tekstów i materiałów wizualnych związanych z przyrodą, nauką i techniką. Przeprowadził obserwacje i eksperymenty pod nadzorem , zapisał wyniki, wyciągnął wnioski z danych i przedstawił wyjaśnienia. Dość dobrze oceniać i analizować informacje dotyczące nauk przyrodniczych oraz wyjaśniać wpływ nauk przyrodniczych na tworzenie wiedzy, rozwój technologiczny i codzienne życie ludzi. Opisanie cyklu substancji i energii w przyrodzie oraz potrzeb organizmów w niektórych ekosystemach, a także przedstawienie pewnego wglądu w wpływ człowieka na cykle i procesy w przyrodzie. Wyjaśniać i omawiać kwestie związane ze środowiskiem, ochroną przyrody i zmianami klimatu oraz przedstawiać pewien wgląd w ich wpływ na jakość życia i przyrodę, dzielić się własną wizją życia i odpowiedzialności w społeczeństwie oraz uczestniczyć w działaniach na rzecz poprawy. Zdobądź pewne informacje o cechach i rozwoju organizmów żywych i podaj wyjaśnienia na ich temat. Omów kwestie zdrowia i zdrowia seksualnego w oparciu o wiedzę o ludzkim ciele. Wyjaśnij w pewnym zakresie strukturę materiałów i ich właściwości. Omów przykłady , w jaki sposób użyteczność substancji wiąże się z ich funkcją w określonych sytuacjach. Wyjaśnij zasadę zachowania energii, różne formy energii i omów wykorzystanie energii przez człowieka. Przeprowadziłem dość dokładne obserwacje dotyczące elektryczności, fal i sił, które w pewnym stopniu wyjaśniłem. Mówi się w pewnym stopniu o strukturze terenu i procesach naturalnych, które na nią wpływają. Wyjaśnia w pewnym stopniu położenie Ziemi, wpływ Księżyca i strukturę Układu Słonecznego. Omówiono w pewnym zakresie główne zjawiska zachodzące we wszechświecie.
Uczeń potrafi w sposób zorganizowany i przejrzysty wykorzystywać koncepcje nauk przyrodniczych podczas pracy nad projektem, czytać, raportować i wyjaśniać teksty i materiały wizualne z zakresu nauk przyrodniczych w sposób przejrzysty i szczegółowy . Samodzielne i bezpieczne przeprowadzanie obserwacji i eksperymentów, wykorzystywanie wyników w celu ustrukturyzowanej i różnorodnej prezentacji danych liczbowych i pomiarów. Krytycznie przedstawiaj odkrycia z zakresu nauk przyrodniczych i łącz je z rozwojem technologicznym oraz codziennym życiem ludzi. Opisz w przejrzysty sposób wzajemne oddziaływanie różnych elementów w przyrodzie i potrzeby organizmów w różnych ekosystemach. Bardzo dobre wyjaśnienie wpływu człowieka na przyrodę. Krytycznie analizować kwestie związane ze środowiskiem, ochroną przyrody i zmianami klimatu, samodzielnie omawiać ich wpływ na jakość życia i przyrodę, argumentować własną perspektywę na życie w odniesieniu do kwestii środowiskowych i podejmować inicjatywę w planowaniu działań naprawczych. Zdobyć różnorodne informacje o cechach organizmów żywych i ich różnorodności, a następnie przedstawić ich dokładny opis. Rozmawiaj o zdrowiu i zdrowiu seksualnym w sposób niezależny i pełen szacunku, opierając się na wiedzy o ludzkim ciele. Wyjaśnia w sposób przejrzysty i zwięzły strukturę powszechnie stosowanych materiałów oraz ich główne właściwości. Uzasadnione, z dobrym zrozumieniem, przykłady przydatności materiałów i odniesienie do różnych sytuacji. Przedstaw dobrą charakterystykę głównych form energii i krytycznie odnieś je do codziennego życia. Przeprowadziłem obserwacje dotyczące elektryczności i sił w sposób zorganizowany i niezależny , a także bardzo dobrze je wyjaśniłem. Wyjaśnij w przejrzysty sposób pory roku na Ziemi i obecność Księżyca, biorąc pod uwagę jego położenie w Układzie Słonecznym, a także to, w jaki sposób siły natury kształtują powierzchnię Ziemi.
Uczeń potrafi jasno posługiwać się pojęciami z zakresu nauk przyrodniczych w pracy projektowej, czytać, analizować i jasno wyjaśniać teksty i obrazy z zakresu nauk przyrodniczych. Przeprowadzaj obserwacje i eksperymenty w bezpieczny sposób, wykorzystując wyniki do systematycznej prezentacji danych liczbowych i pomiarów. Jasno komunikuj odkrycia dotyczące nauk przyrodniczych i łącz je z rozwojem technologicznym oraz codziennym życiem ludzi. Opisz interakcje między różnymi elementami w przyrodzie i potrzeby organizmów w różnych ekosystemach. Wyjaśnij wpływ człowieka na przyrodę. Analizuj kwestie związane ze środowiskiem, ochroną przyrody i zmianami klimatu, omawiaj ich wpływ na jakość życia i przyrodę, omawiaj własną perspektywę życiową w kontekście kwestii środowiskowych i planuj proste działania na rzecz poprawy sytuacji. Uzyskaj i wyjaśnij najważniejsze informacje dotyczące cech organizmów żywych i ich różnorodności. Rozmawiaj o zdrowiu i zdrowiu seksualnym w sposób pełen szacunku, opierając się na wiedzy o ludzkim ciele. Wyjaśnij strukturę powszechnie występujących materiałów i ich główne właściwości. Omów przykłady przydatności materiałów i odnieś je do różnych sytuacji. Opisz główne formy energii i odnieś je do życia codziennego. Przeprowadził i wyjaśnił obserwacje dotyczące elektryczności i sił w sposób systematyczny. Wyjaśnij pory roku na Ziemi i obecność Księżyca, biorąc pod uwagę ich położenie w Układzie Słonecznym oraz to, w jaki sposób siły natury kształtują powierzchnię ziemi.
Uczeń potrafi w pewnym zakresie wykorzystywać koncepcje nauk przyrodniczych w pracy projektowej, czytać, analizować i wyjaśniać teksty i obrazy z zakresu nauk przyrodniczych w pewnym zakresie . Przeprowadzono obserwacje i eksperymenty pod okiem instruktora , wykorzystując wyniki do dość dokładnej prezentacji danych liczbowych i pomiarów. Omów w pewnym zakresie wyniki dotyczące nauk przyrodniczych i powiąż je z przykładami rozwoju technologicznego i codziennego życia ludzi. Opisz wybrane przykłady interakcji różnych elementów w przyrodzie i potrzeb organizmów w ekosystemach. Przedstawia dość dobry opis wpływu człowieka na przyrodę. Wyjaśniono w pewnym zakresie kwestie związane ze środowiskiem, ochroną przyrody i zmianami klimatu, omówiono w pewnym zakresie ich wpływ na jakość życia i przyrodę, podzielono się własną perspektywą dotyczącą życia w kontekście problemów środowiskowych oraz uwzględniono proste działania mające na celu poprawę sytuacji. Zdobyć, przy wsparciu, informacje o cechach organizmów żywych i ich różnorodności, a następnie podać pewne wyjaśnienia na ich temat. Omów w pewnym zakresie kwestie zdrowia, w tym zdrowia seksualnego, bazując na wiedzy o ludzkim ciele. Opisz strukturę powszechnie występujących materiałów i ich właściwości. Potrafi w pewnym zakresie omówić przykłady przydatności materiałów i odnieść je do różnych sytuacji. Rozpoznaj główne formy energii i powiąż je z codziennym życiem. Przeprowadzono kontrole instalacji elektrycznych i energetycznych. Wyjaśnij w pewnym zakresie pory roku na Ziemi i obecność Księżyca, biorąc pod uwagę ich położenie w Układzie Słonecznym, a także sposób, w jaki siły natury kształtują powierzchnię Ziemi.
Uczeń potrafi swobodnie komunikować koncepcje z zakresu nauk przyrodniczych, czytać ze zrozumieniem oraz w przejrzysty sposób opowiadać o prostych tekstach i materiałach wizualnych z zakresu nauk przyrodniczych. Bezpiecznie i samodzielnie postępuj zgodnie z instrukcjami dotyczącymi obserwacji i pomiarów, eksploruj obiekty przyrodnicze w sposób uporządkowany i jasno dziel się wynikami. Opisywać w sposób przejrzysty lokalne środowisko i miejsce organizmów w ekosystemach, samodzielnie dyskutować na temat interakcji człowieka z przyrodą oraz przedstawiać pomysły na działania chroniące przyrodę. Opisał w sposób przejrzysty cechy organizmów żywych i ich różnorodność, bardzo dobrze opisał budowę ciała ludzkiego, samodzielnie dyskutował na temat zdrowego stylu życia i odpowiedzialności za własne ciało. Opisz wybrane materiały i wyraźnie opisz ich właściwości. Przedyskutuj w sposób przejrzysty przydatność wybranych materiałów i przeprowadź niezależne obserwacje na ich temat. Wyjaśnij najczęstsze formy energii występujące w lokalnym środowisku i wyraźnie powiąż je z codziennym życiem. Samodzielnie wykonywać i wyjaśniać proste obserwacje dotyczące elektryczności i sił. Z pewnością omówi zmiany dnia i nocy oraz wyjaśni zasady działania Układu Słonecznego w sposób przejrzysty i uporządkowany . Przejrzysty opis sił natury kształtujących kraj.
Uczeń potrafi jasno wyjaśniać pojęcia z zakresu nauk przyrodniczych, czytać i powtarzać najważniejsze myśli zawarte w prostych tekstach i materiałach wizualnych z zakresu nauk przyrodniczych. Bezpiecznie postępuj zgodnie z instrukcjami dotyczącymi obserwacji i pomiarów, eksploruj obiekty przyrodnicze i dziel się wynikami. Opisz lokalne środowisko i stan organizmów w wybranych ekosystemach, omów interakcje człowieka z przyrodą i pomysły na działania chroniące przyrodę. Omówienie głównych cech organizmów żywych i ich różnorodności, budowa ciała ludzkiego, omówienie zdrowego stylu życia i odpowiedzialności za własne ciało. Podaj nazwy wybranych materiałów i opisz ich właściwości. Omów przydatność wybranych materiałów i poczynij proste obserwacje na ich temat. Opisz najczęstsze formy energii w lokalnym środowisku i powiąż je z codziennym życiem. Wykonaj i omów proste obserwacje dotyczące elektryczności i sił. Omów wyraźnie zmianę dnia i nocy oraz opisz Układ Słoneczny. Opowiada o siłach natury, które kształtują ląd.
Uczeń potrafi w pewnym zakresie wyjaśnić wybrane pojęcia z zakresu nauk przyrodniczych, w pewnym zakresie przeczytać i opowiedzieć proste teksty i materiały wizualne z zakresu nauk przyrodniczych. Postępuj zgodnie z instrukcjami dotyczącymi obserwacji i pomiarów ze wsparciem , eksploruj tematy przyrodnicze w określonym zakresie i dziel się wynikami. Opisz lokalne środowisko i podaj przykłady stanu organizmów w wybranych ekosystemach, omów w pewnym zakresie interakcje człowieka z przyrodą oraz pomysły na działania chroniące przyrodę. Opisz niektóre cechy organizmów żywych i podaj przykłady ich różnorodności, opisz w pewnym stopniu budowę ciała ludzkiego, a także omów w pewnym stopniu zdrowy styl życia i odpowiedzialność za własne ciało. Zidentyfikowano wybrane materiały i w pewnym zakresie opisano ich właściwości. Omów w pewnym zakresie przydatność wybranych materiałów i poczynij proste obserwacje na ich temat, kierując się wskazówkami . Podaj przykłady różnych form energii w środowisku lokalnym i powiąż je w pewnym stopniu z życiem codziennym. Przeprowadzono ze wsparciem i w pewnym zakresie omówiono proste obserwacje elektryczności i sił. Omówiono w pewnym zakresie zmianę dnia i nocy oraz przedstawiono wybrane zagadnienia związane z Układem Słonecznym. W pewnym stopniu wynika to z sił natury, które kształtują ląd.